un lection de «agri-cultura»

Latino, le lingua erudite que omnes cognosce, esseva ancora al seculo III a.C. un lingua de agricultores, de mercatores e de soldatos; usque a ille epocha illo solo ha servite a registrar alcun formulas juridic e practic.

Si uno examina con attention le lingua latin facilemente trovara in illo abundante tractos que reflecte, con lor imagines, le omnipresentia del vita rural. Le verbo cernere («distinguer»), per exemplo, habeva desde su origine le signification de «passar per un cribro, cribrar», durante que le verbo colere, que es patente in le parola agricola («agricultor, agricola») corresponde al mesme tempore a «cultivar» e a «habitar»; e le verbo putare significava originarimente «putar», ante haber le signification de «estimar», «contar».

Ma il ha plus tractos relative al vita campestre in parolas que, a prime vista, on suppone si distante de un tal dominio – como es le caso del verbo delirare, del adjectivos rivalis, felix e pauper, o ancora le substantivo luxus.

In effecto, delirare esseva formate ab lira, cuje signification era «sulco» – de hic le senso litteral de delirare «sortir del sulco». Plus tarde, iste expression acquireva un senso plus abstracte in su uso currente con le signification de «sortir del recte comportamento», i.e., «delirar».

Le adjectivo rivalis qualificava in latino ille qui habeva derecto al mesme rivus, al mesme curso de aqua, pro rigar su campo. Un tal termino, ab initio reservate al dominio juridic, deveniva parte del dominio currente acquirente alora le senso allargate de «rival», con le qual illo es cognoscite in le majoritate del linguas romance.

Le uso del adjectivo pauper «povre, paupere», del altere latere, esseva reservate ab initio al productos del terra, e habeva le signification de «provision pauc abundante»; su antonyme, felix «felice», ja se approximava multo de fecundo «fecunde». Illo se formava ab un parola multo ancian que designava le mamilla, hinc su primitive senso de «productor», durante que felix acquireva le signification specific de «favorate per le deos», «felice», senso que ille mantene in italiano («felice») e in le linguas iberic («feliz»).

Luxus, equalmente como le terminos supra-mentionate, esseva desde su origine anque connectite con le agricultura per designar le vegetation que cresceva in excesso, de un maniera luxuriante, e de hic illo deveniva un menacia al culturas. Postea le «luxuria» vegetal passava a haber un senso plus general de «luxo», le qual illo manteneva in latino con senso pejorative.

Ma anque on es remittite al dominio agrari quando on pensa al vocabulario del libros e del poesia, nam esseva in le mundo rural que initialmente esseva applicate le terminos como «pagina», «verso», «rubrica» o le proprie termino «libro». Le parola pagina («pagina») comenciava como un termino agricole que designava un vinia que occupava un rectangulo e postea passava a designar un folio de papyro (plus precisemente un pagina que contineva un sol columna scribite per folio). «Verso» describeva originarimente, e multo prosaicamente, le action de «volver le aratro al fin del terreno», a fin que le terra comenciava esser sulcate (sin delirar :) in senso inverse. Sin grande difficultate uno se appercipe que ab un forma metaphoric le termino ha passate a designar cata un del lineas del scriptura (parallel a multe altere lineas in un pagina), similemente al maniera como in le campo es alineate – le unes le alteres – le sulcos, e si le termino deveniva specificamente le designation de un verso poetic isto es certemente a causa de su origine rustic, le qual es hodie oblidate ma que al epocha del romanos ancora esseva 'transparente'.

Anque non completemente evidente es associar le signification del verbo legere, cuje senso original esseva «colliger», con le senso de «leger», ben que si on rememora le expression composite legere oculis, i.e., «colliger con le oculos», uno comprendera melio como on arrivava al termino «leger». (In interlingua «leger» ha le duo sensos, «colliger» e «leger», durante que per exemplo in portugese illo perdeva le senso de «colliger»).

Quanto al parola «rubrica», illo nos remitte de novo al nivello del solo, pois que con ille termino le romanos designava un terra rubie con le qual illes scribeva le titulos o le articulos del leges statal, lo que permitteva assi distinguer los del decisiones del tribunales, le quales esseva inscribite super un tableau pingite in blanco (un album).

Al fin, como 'nasceva' le libro. In latino, le parola liber primitivemente non designava le «libro», ma plutosto le texito vegetal que se trova inter le ligno e le cortice exterior de un trunco de arbore. Ante le adoption del papyro, importate ab Egypto, on scribeva super iste strato de ligamentos vegetal. Le morsellos obtenite ab le extraction del truncos esseva superponite le unes le alteres, de maniera a formar un folio unic e longe inrolate in se mesme, constituente un volumen («rolo de manuscripto»), parola formate ab le verbo volvere («volver»).

Durante le seculo III a.C. le mundo roman comenciava usar un nove materia, le pergamena o papiro de Pergamo (pergamena), que ja esseva usate in Pergamo ab longo; illo esseva facite de pelle de capra, de ovino e anque de cervo, e esseva multo plus solide, lo que permitteva que le libros esseva constituite per folios in vice del technica traditional del volumine. Assi, con le apparimento de iste nove technica on passava del 'volumine', que esseva inrolate, al 'libro', le qual pote esser foliate.

—
Texto adaptate ab le capitulo 'Un lingua de agricultores' del libro L'Aventure des Langues en Occident (Paris: Robert Laffont, 1994) per Henriette Walter (Version portugese, pp. 98-99).

postmeridie cineree

le gai aves vola inebriate

in le cineree e elevate celo

subito le fulgure irrumpe

*

hic et nunc le celo es vide

nubes cargate seque lor route

le silente vacuo voca le pluvia

con precaution

Uno debe ser caute quando face generalisationes e analogias super le lexico de interlingua.

Si al parolas anglese benefice, service, e prejudice corresponde 'beneficio', 'servicio' e 'prejudicio', respectivemente, on non pote inferer de hic que, per analogia, le vocabulo international pro le parola anglese device es '*devicio' ('dispositivo').
Ancora duo exemplos: si le suffixo anglese '-ity' da, a generalmente parlar, parolas que se termina in '-itate' e, anque, si sphere corresponde a 'sphera', isto non implica que city es '*cititate' ('citate') e que le termino cartographic hemisphere corresponde a 'hemisphera' ('hemispherio').

Del altere latere on non debe generalisar, porque alcun  parolas que fini in '-ile' es derivate ab verbos (como amar > amabile; generalisar > generalisabile; etc.), que 'futile', 'ignobile' e 'affabile' proveni ab formas verbal. Le mesme inferentia abusive occurre con le assertion que pretende que le parolas que fini in '-il' es derivate ab substantivos (como puero > pueril, etc.), pois que, per exemplo, 'subtil' non pare haber ulle substantivo ab le qual illo es derivate.

Interlingua es facile a prime vista, per un approche superficial, ma al mesme tempore illo monstra, paradoxalmente, un complexitate que solo per un studio perseverante e un approche rigorose ('multidimensional') on potera penetrar su 'arcanos' – non discernibile per illes qui generalisa e infere affirmationes que es foras del dominio del factos linguistic. Como dice le aphorismo:

Ora, lege, lege, lege, relege, labora et invenies.

theorema

Post plure annos de recerca lexical io creava le theorema 'romang', enunciate in le sequente proposition:

Si un determinate parola, usate in le campos del scientia e del technologia, existe con le mesme signification e con graphias similar in un del romances e in anglese, ergo illo es incorporabile in le lexico de interlingua.

(Le theorema es valide solo usque al data que uno demonstra que le proposition es false)

neopurismo

Le movimentos que visa reformar interlingua es recurrente. A generalmente parlar, personas sin formation in philologia e linguistica vide hic e illac le motivo pro proponer un mer alteration formal de un simple vocabulo, ma quasi nunquam previde le extension e implication que un tal alteration haberea in le lexico e, super toto, in le methodologia subjacente al extraction del vocabulario international. (Suggestiones e criticas es bon e sempre benvenite quando on ha un cognoscimento adequate del subjecto e quando illos es debitemente ponderate).

Recentemente il habeva in 'fb' un discussion super como on debe scriber, in interlingua, le parola an/fr. 'train'; es. 'tren'; it. 'treno' (e 'traino') e pt. 'trem'. Como io diceva ibi, le 'formalismo', i.e., le adequation del formas del variantes a un hypothetic prototypo pote ser un trappa.

Como io anque diceva in ille discussion, 'train' non 'sonarea interlingua' – como 'statistik/c', 'penicillin', 'victim', e mesmo 'martyr', etc., omnes standardisate secundo un certe criterio (que pote cambiar), e difficile a caper per le majoritate del personas qui tende a reguardar le formas del variantes sempre como le methodo a sequer pro le standardisation de un determinate vocabulo. (Un caso evidente que revela le incomprension del morphologia del lingua es le pretension que le forma anglese 'Portuguese' deberea ser graphate '*portuguese', de accordo con (ultra) le variantes it. 'portoghese' e pt. 'português'. E ben, isto ha nulle senso perque le radical de iste familia de parolas es 'portug-' </> 'Portugal' e, dunque, per sequer le directivas de formation de parolas on adde a illo, pro crear un nove parola, le suffixo '-ese'. Solmente si le radical esseva 'portugu-' le excrescente '-u-' haberea senso in '*portuguese').

Per reprender le filo, 'trainar', ab le lat. pop. *traginare', dava le forma fr. 'traîner', essente le fr. 'train' un substantivo deverbal de ille forma ('traîner'). Si on usa le fr. 'train' – non le parola anglese –, como illac esseva proponite, como prototypo (e dunque pronunciate in fr.), alora le verbo, in ia., deberea ser '[trenar]' (de accordo con [tʀɛ̃]), lo que non esserea de accordo con le etymologia e le phonetica del lat. '*traginare'. (Le adoption del vocabulo anglese anque ducerea a un paradoxo, cf. infra).

'traino' – como occurre in an., fr. e it., ma diversemente in le ling. ib. – es un forma regressive de 'trainar' [traj'nar]. Hic le 'formalistas' ancora un vice non vide multo ultra lor naso e io non sape qual argumento speciose illes inventarea pro justificar 'train' [trajn] - un vice que iste derivato non pote haber le sonoritate del forma francese o anglese. 'Trainar' e 'trainos' existeva multo ante le advenimento del ferrovia. Qui non comprende isto...
Si, del altere latere, on questiona le correctessa 'endogene' de un tal forma, alora, secundo le 'approche formalista', 'cyclon' deberea esser '*cyclone', ''martyre' deberea esser '*martyr', 'appetito' deberea esser scribite '*appetit', 'galopo' devenirea '*galop' – al quales on adderea altere exemplos supra-mentionate –, etc.  

Le traino, in despecto del petra de scandalo del ingenierastros de bon voluntate qui (naive- e inconscientemente) vole 'meliorar' le ingranage, paulatim continua percurrer su cammino.

*

On lege frequentemente 'lege isto o illo del introduction al IED', ma plus importante que leger un tal introduction, es studiar lo e apprehender interlingua como un systema integre pro evitar asserer prematurmente que iste o ille forma es incorrecte. Le non reflexion pote menar a que uno facilemente cade in le trappa del 'formalismo', como occurreva recentemente con le nove assedio perpetrate per le movimento neopurista quando proponeva un tal cambiamento, sin prender in consideration – ben que inconscientemente – le labor competente del predecessores qui nos legava iste forte (lingua) a prova de bomba (e clamores bombastic).

alfil

Le chacos es como un belle amante al qual nos sempre retorna mesmo in despecto del plure vices que nos es repudiate. Bent Larsen

Qualque tempore retro un amico mie qui labora in Angola me apportava iste obra de arte. Ille cercava in le bosco un artisano pro manufacturar le insimul - ille le videva mesmo a laborar - e passate alcun menses le joco arrivava...

Iste pecias de chacos ha alcun characteristicas peculiar: le turres es modulate secundo le architectura local, le cavallos deveniva macacos e, eureka!, le reminiscentia archetypic del artisano le faceva sculper un elephante in vice del 'moderne alfil'!.

'philias'

Io es un bibliophilo. Desde le tempore que io frequentava le schola primari que io compra libros e revistas, e hodie mi bibliotheca es un del plus grande bibliothecas private in Portugal.

Qualque tempore postea io anque comenciava interessar me in marcapaginas (mi libros non ha folios plicate) e creava un collection que ha actualmente centos de exemplares de varie grandores, formas e materiales. Plure personas contribue(va) al crescimento del collection, essente le plus 'active' de illes un familiar mie, un sacerdote jesuita qui frequentemente viagia in mission clerical a multe partes del mundo. Le ultime viage que ille faceva era a China e durante su visita ille 'trovava', al universitate de Peking, iste parve perla que va inricchir mi collection.

discurso in mira

Bibliotecas Escolares de Mira: A interlíngua em palestra: Prosseguindo a celebração da Semana da Leitura, Carlos Soreto, lexicógrafo, cultor português da interlíngua e antigo secretário-geral da...

posseder un lingua

Le frontieras de mi linguage

son le frontieras de mi mundo.

Wittgenstein

«Posseder un lingua» es un expression curiose. Uno possede un lingua quando ille lo maestra oralmente, per medio de signos/gestos e/o per medio del scriptura.

Maestrar un lingua es anque haber le capabilitate de pensar in ille lingua (per medio de un sorta de 'imbibition metamorphic' del mente in un codice), per le qual uno appercipe le mundo que le circumfere e se exprime de accordo con le frontieras de su capacitate cognitive e le vision que ille ha del realitate.

Posseder un lingua es toto isto, ma in le fundo dominar un lingua es 'esser possedite' per illo...

reliquia

Qualque tempore retro, durante un promenada con mi Sultan, io trovava le skeleto de un folio de arbore que es un parve obra de arte natural; aurate, illo serea un delicate obra toreutic de filigrana.

Le natura es meraviliose!

die del poesia

 Hodie es le die mundial del poesia. Pro commemorar lo, e anque como un tributo al grande poetas, io transcribe hic alcun poemas que io scribeva alcun menses retro.

supervision

le realitate transcende
le povre vision del mortales,
eternemente mysteriose
e imperscrutabile
al oculos desirose
de perscrutar le corde
del transcendental spiritualitate,
le realitate transfigura e domina
le labyrinthic e terren
vision del mortales

-

rhythmos

re rhythmo cardiac
del universo infinite
batte compassatemente
le pausas musical
del spheras celeste
-

 pluvia aurate

le pluvia

cadeva lentemente

e le parve cavas

se plenava,

inconsciente

del rolo del aqua

in le economia

del universo

-

dilemma

mi corde es dividite

inter le apice del amor

e le base del solitude

-

amar

amar es ille sensation

que uno ha in su bucca

quando inattentemente

passa presto per su mente

le gusto acre de saporar

alco con amor e passion

'Igocentrismo'

Post alcun annos de 'observation' e le lectura de centos de textos scribite per personas ab varie provenientias e stratos social, con diverse formationes scholar e academic, io conclude que un studiante pre-universitari, con cognoscimento de al minus un lingua neolatin, comprende e se exprime plus correctemente in interlingua - con 1 o 2 menses de studio - que un professor universitari monolingue qui lo practicava durante su integre vita.

A iste ultime manca le gymnastica mental, que le ammarra al universo de su lingua materne, e ille committe errores grammatical e conceptual 'basic' - durante su vita integre - a causa del inconsciente e reiterate traduction litterari de su pensatas, e del blocamento mental que paralysa su senso de 'inferentia'.

Per exemplo, in constructiones como:

*inter io e...
*a errar es human.
*... pro tu.
*traducer a in...
*adherer se a...
*...facite per mano.
*entrar le...

salta al oculos le fortissime e obtuse rationamento de un persona (ignorante linguas neolatin) qui face girar le mundo de su cognoscentias circum le parve e povre structura ubi es ancorate su debile cognoscimento practic de altere linguas, ultra le lingua anglese (que ille manea como si illo esseva le fulcro que face mover interlingua).