un lection de «agri-cultura»

Latino, le lingua erudite que omnes cognosce, esseva ancora al seculo III a.C. un lingua de agricultores, de mercatores e de soldatos; usque a ille epocha illo solo ha servite a registrar alcun formulas juridic e practic.

Si uno examina con attention le lingua latin facilemente trovara in illo abundante tractos que reflecte, con lor imagines, le omnipresentia del vita rural. Le verbo cernere («distinguer»), per exemplo, habeva desde su origine le signification de «passar per un cribro, cribrar», durante que le verbo colere, que es patente in le parola agricola («agricultor, agricola») corresponde al mesme tempore a «cultivar» e a «habitar»; e le verbo putare significava originarimente «putar», ante haber le signification de «estimar», «contar».

Ma il ha plus tractos relative al vita campestre in parolas que, a prime vista, on suppone si distante de un tal dominio – como es le caso del verbo delirare, del adjectivos rivalis, felix e pauper, o ancora le substantivo luxus.

In effecto, delirare esseva formate ab lira, cuje signification era «sulco» – de hic le senso litteral de delirare «sortir del sulco». Plus tarde, iste expression acquireva un senso plus abstracte in su uso currente con le signification de «sortir del recte comportamento», i.e., «delirar».

Le adjectivo rivalis qualificava in latino ille qui habeva derecto al mesme rivus, al mesme curso de aqua, pro rigar su campo. Un tal termino, ab initio reservate al dominio juridic, deveniva parte del dominio currente acquirente alora le senso allargate de «rival», con le qual illo es cognoscite in le majoritate del linguas romance.

Le uso del adjectivo pauper «povre, paupere», del altere latere, esseva reservate ab initio al productos del terra, e habeva le signification de «provision pauc abundante»; su antonyme, felix «felice», ja se approximava multo de fecundo «fecunde». Illo se formava ab un parola multo ancian que designava le mamilla, hinc su primitive senso de «productor», durante que felix acquireva le signification specific de «favorate per le deos», «felice», senso que ille mantene in italiano («felice») e in le linguas iberic («feliz»).

Luxus, equalmente como le terminos supra-mentionate, esseva desde su origine anque connectite con le agricultura per designar le vegetation que cresceva in excesso, de un maniera luxuriante, e de hic illo deveniva un menacia al culturas. Postea le «luxuria» vegetal passava a haber un senso plus general de «luxo», le qual illo manteneva in latino con senso pejorative.

Ma anque on es remittite al dominio agrari quando on pensa al vocabulario del libros e del poesia, nam esseva in le mundo rural que initialmente esseva applicate le terminos como «pagina», «verso», «rubrica» o le proprie termino «libro». Le parola pagina («pagina») comenciava como un termino agricole que designava un vinia que occupava un rectangulo e postea passava a designar un folio de papyro (plus precisemente un pagina que contineva un sol columna scribite per folio). «Verso» describeva originarimente, e multo prosaicamente, le action de «volver le aratro al fin del terreno», a fin que le terra comenciava esser sulcate (sin delirar :) in senso inverse. Sin grande difficultate uno se appercipe que ab un forma metaphoric le termino ha passate a designar cata un del lineas del scriptura (parallel a multe altere lineas in un pagina), similemente al maniera como in le campo es alineate – le unes le alteres – le sulcos, e si le termino deveniva specificamente le designation de un verso poetic isto es certemente a causa de su origine rustic, le qual es hodie oblidate ma que al epocha del romanos ancora esseva 'transparente'.

Anque non completemente evidente es associar le signification del verbo legere, cuje senso original esseva «colliger», con le senso de «leger», ben que si on rememora le expression composite legere oculis, i.e., «colliger con le oculos», uno comprendera melio como on arrivava al termino «leger». (In interlingua «leger» ha le duo sensos, «colliger» e «leger», durante que per exemplo in portugese illo perdeva le senso de «colliger»).

Quanto al parola «rubrica», illo nos remitte de novo al nivello del solo, pois que con ille termino le romanos designava un terra rubie con le qual illes scribeva le titulos o le articulos del leges statal, lo que permitteva assi distinguer los del decisiones del tribunales, le quales esseva inscribite super un tableau pingite in blanco (un album).

Al fin, como 'nasceva' le libro. In latino, le parola liber primitivemente non designava le «libro», ma plutosto le texito vegetal que se trova inter le ligno e le cortice exterior de un trunco de arbore. Ante le adoption del papyro, importate ab Egypto, on scribeva super iste strato de ligamentos vegetal. Le morsellos obtenite ab le extraction del truncos esseva superponite le unes le alteres, de maniera a formar un folio unic e longe inrolate in se mesme, constituente un volumen («rolo de manuscripto»), parola formate ab le verbo volvere («volver»).

Durante le seculo III a.C. le mundo roman comenciava usar un nove materia, le pergamena o papiro de Pergamo (pergamena), que ja esseva usate in Pergamo ab longo; illo esseva facite de pelle de capra, de ovino e anque de cervo, e esseva multo plus solide, lo que permitteva que le libros esseva constituite per folios in vice del technica traditional del volumine. Assi, con le apparimento de iste nove technica on passava del 'volumine', que esseva inrolate, al 'libro', le qual pote esser foliate.

—
Texto adaptate ab le capitulo 'Un lingua de agricultores' del libro L'Aventure des Langues en Occident (Paris: Robert Laffont, 1994) per Henriette Walter (Version portugese, pp. 98-99).